مقل ارزق صمغ رزینی درختچهای خاردار است که ارتفاعی حدود 2 متر دارد و در مناطق گرمسیر هندوستان و گونههای مشابهی از آن در یمن، عربستان و سواحل عمان رشد میکند. این صمغ بر اساس رنگهای مختلفش به نامهای گوناگونی طبقه بندی شده است. به صمغ سرخ رنگ مقل ارزق، صمغ مایل به زرد مقل الیهود، صمغ سیاه رنگ مقل صقالبی و صمغ مایل به بنفش مقل عربی گفته میشود. در کشور ما در منطقه سیستان و بلوچستان گونههای این درخت وجود دارد.
مقل ارزق مزه تلخی دارد و نوع مرغوب آن، چسبنده، براق، لزج و خوشبو میباشد. هر چه این صمغ کهنهتر شود، تیرهتر، تلختر و سفتتر میگردد.
مقل ارزق گیاهی خونساز است و مصرف آن با شیره انگور باعث افزایش نیروی جنسی میگردد. جهت رفع تنگی نفس، از بین بردن اخلاط سینه و کاهش سرفه استفاده میگردد. پودر کردن آن با عسل باعث رفع نقرس، تسکین دردهای پهلو و خروج بلغم بدن میشود. جهت شکستن و از بین بردن سنگ کلیه نیز توصیه شده است.
مصرف آن با سرکه به صورت ضماد باعث کاهش ورمهای سطحی و رفع کبودی زیر چشم و دردهای استخوانی میگردد. از دیگر خصوصیات مقل ارزق از بین بردن کیستهای تخمدان و بیضهها، قاعدهآور بودن جهت عادات ماهیانه خانمها، کاهش دردهای عادات ماهیانه، رفع باد فتق و عفونتزدایی سیستم گوارشی میباشد. همچنین مصرف خارجی آن میتواند به از بین بردن دانههای بواسیر کمک نماید.
هنگام گزیدگیهای مختلف مثل مار گزیدگی و عقرب گزیدگی جهت رفع اثرات سم وارد شده به بدن از مقل ارزق استفاده میشود.
این گیاه دارویی را به صورت حب، جویدنی، بخور، جوشانده، ضماد و روغن جهت درمان موارد مختلف استفاده میکنند. مقل ارزق دارای خواص نرمکنندگی، خشککنندگی، پاککنندگی برای اعضای مختلف بدن میباشد.
در بازار شیرهای به صورت عصاره از این گیاه دارویی تهیه شده است که خالص و بدون آلودگی است و میتوان با اطمینان بیشتر به صورت خوراکی از آن مصرف نمود.
مقل ارزق موجب ایجاد تحریکاتی در رحم میگردد و لذا خانمهای باردار باید از مصرف آن خودداری نمایند. مصرف بدون مشورت با پزشک طب سنتی و زیادهروی آن نیز باعث مشکلات کبدی و ریوی میگردد.
بیشتر مواد سازنده مقل ارزق را اسانس روغنی تشکیل میدهد که خود شامل میرسن، دیمیرسن و پلیمیرسن میباشد. مقداری قند و اسید آلدوبیورونیک نیز در صمغ آن وجود دارد.
طبیعت مقل ارزق گرم درجه سوم و خشک درجه دوم است.
علیرغم خواص بسیار فراوان مقل ازرق، استفاده این گیاه دارویی در کشور ما چندان مرسوم نیست و در جامعه شناخت زیادی از آن وجود ندارد. علت این موضوع به جمعآوری بسیار مشکل این صمغ از طبیعت مربوط میشود که همراه با آن ناخالصیهای زیادی تا سطح سی درصد، مانند خاک و خاشاک و چوب و مواد دیگر به درون صمغ راه مییابند و باعث عدم تمایل مصرف کنندگان به استفاده از این داروی گیاهی شده است. لذا باید هنگام خرید به کیفیت و خلوص بالای مقل ارزق و عدم وجود ناخالصی در این دارو، توجه ویژه داشته باشیم.